Important Points of Indian History Topic - ભારતીય ઈતિહાસનાજાણવાના સ્ત્રોતો

Indian History Important Notes 

Topic - ભારતીય ઈતિહાસના સ્ત્રોતો 

•      પુરાતાત્વિક સ્ત્રોત =  અભિલેખ

•          અભિલેખોના અધ્યયનની શાખાને એપીગ્રાફી કહે છે.

•          વિશ્વનો સૌથી પ્રાચીન અભિલેખ બોગજકોઈ (મધ્ય એશિયા) સમય : ઈ.સ.પૂર્વે.૧૪૦૦

•          ભારતમાં સાર્વાધિક અભિલેખો મૈસુર(કર્ણાટક) માંથી પ્રાપ્ત થયા છે.

•          ભારતનાં સર્વાધિક અભિલેખો સમ્રાટ અશોકના સમયમાં પ્રાપ્ત થયા હતા.

•          અશોકના અભિલેખોની પ્રેરણા ઈરાની સમ્રાટ (ડેરિયસ ૧)માંથી મલેલ છે.

•          સૌપ્રથમ અશોકના અભિલેખોને વાંચવામાં જેમ્સ પ્રિન્સેસ ને સફળતા મળી હતી.

•          પ્રાચીન ભારતનો ઈતિહાસ પહેલી વખત સુવ્યવસ્થિત રીતે લખવાનો પ્રયાસ કરનાર –

વિન્સેન્ટ સ્મિથ ,  “Early History of India” પુસ્તક લખી હતી.

•       પ્રથમ બીનસરકારી અભિલેખ હેલીયોડોરસનો વિદિશાનો અભિલેખ જેને વિષ્ણુ સ્તંભલેખ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

•       સંસ્કૃત ભાષાનો સૌથી પ્રાચીન અભિલેખ – રુદ્રદામનનો જુનાગઢ અભિલેખ (ગુજરાત)

•       આ એકમાત્ર એવો અભિલેખ છે જેમાં ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય, અશોક તથા રુદ્રદામન સહીત ત્રણ શાશકોનો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે.

•       અભીજ્ઞાનશાકુંતલમ અને ઋગ્વેદનો અંગ્રેજીમાં અનુવાદ સૌથી પહેલાં વિલિયમ જોન્સ કરવામાં આવેલ છે.

•       દ્વારા કરવામાં આવ્યો હતો.

•       ભાનુગુપ્તના એરણ અભિલેખમાં સતીપ્રથાનો સૌપ્રથમ ઉલ્લેખ જોવા મળે છે.

 

·           પુરાતાત્વિક સ્ત્રોત =  સિક્કા 

·         સિક્કાના અધ્યયનશાસ્ત્રનેન્યુમિસ્મેંટીક (મુદ્રાશાશ્ત્ર) કહે છે.

·         ભારતનાં પ્રાચીનતમ સિક્કાઓને આહત સિક્કા તરીકે ઓળખવામાં આવતા.

·         ઈ.સ. ૧૮૩૫મા જેમ્સ પ્રિન્સેપએ તમને પંચમાંર્ક તરીકે ઓળખાવેર છે. કારણ કે જેના પર વૃક્ષ, માછલી,સાઢ,હાથી,અર્ધચંદ્ર જેવા ચિહ્નો છાપેલા હતા.

·         ભારતમાં સૌપ્રથમ ચાંદીનાં સિક્કા પ્રાપ્ત થયા છે.

·         સૌપ્રથમ સોનાના સીક્કા જારી કરનાર – હિંદયવન રાજા મિનાંદર

·         વ્યાપારિક ધોરણે સોનાનાં સિક્કા સૌપ્રથમ બહાર પાડનાર – વિમા કડફીસ

·         સીક્કાઓ પર સૌપ્રથમ મહાત્મા બુદ્ધનું ચિત્ર અંકિત કરાવનાર – કુષાણ શાશક કનિષ્ક

·         વિણા વગાડતા દર્શાવેલ સિક્કાઓ બહાર પાડનાર – સમુદ્રગુપ્ત

·         શુદ્ધ અરબી સિક્કાઓ શરુ કરનાર – ગુલામવંશનો વાસ્તવિક સ્થાપક – ઈલ્તુંતમિશ

·         ઈલ્તુતમિશનાં ચાંદીના સિક્કા ટંક અને તાંબાનાં સિક્કા જીતલ કહેવાતા.

·         સિક્કા પર લક્ષ્મીનું ચિત્ર અંકિત કરાવનાર – મોહમદ ઘોરી

·         ચામડાના સિક્કા બહાર પાડનાર – નીજમુદિન ભિસ્તી.

·         સોનાનાં સિક્કા સર્વાધિક ગુપ્તકાળામાં બહાર પાડ્યા હતા.

·         ચલન તરીકે રૂપિયા ચલાવનાર શાશક – શેરશાહ સુરી.   

     ધાર્મિક અને ઐતિહાસિક સાહિત્ય

·         હિંદુ ધર્મ સબંધિત સાહિત્ય – વેદો, ઉપનિષદો, આરણ્યકો, બ્રાહ્મણગ્રંથો,

·          સ્મૃતિ સાહિત્ય, પુરાણ , મહાકાવ્ય..

·         બૌદ્ધ ધર્મ સંબધિત સાહિત્ય – જાતક કથાઓ , વિનયપીટક , સુત્તપીટક

·         અને અભિધ્ધમ પીટક

·         મિલિન્દપહ્નો ગ્રંથ – યુનાની શાશક મિનેન્દર અને બૌદ્ધ ભીક્ષુક્ નાગસેન

·          વચ્ચેનો ધાર્મિક વાર્તાલાપ (પ્રશ્નોજવાબ)

·         દિપવંશ  અને મહાવંશ

·         ઐતિહાસિક સાહિત્યમાં અર્થશાસ્ત્ર, ઈન્દિકા , રાજતરંગીણી વગરે ગ્રંથ

·         તત્કાલીન કવિઓ તથા વિદ્વાનો દ્વારા લખાયેલ સાહિત્ય....

·          બુદ્ધચરિત અને સૌન્દારાનંદ નામક ગ્રંથ – અશ્વઘોષ

·          અન્ગુતર નિકાયમાં ૧૬ મહાજનપદોનો ઉલ્લેખ

·         જૈન ધર્મના આગમગ્રંથ

·         ભદ્રબાહુ દ્વારા લખાયેલ કલ્પસુત્ર

·            

·         સંસ્કૃત સાહિત્યમાં લખાયેલ ઐતિહાષિક ક્રમબદ્ધ ઈતિહાસ – કવિ કલ્હણે

·         કલ્હણ દ્વારા લખાયેલ ગ્રંથ – રાજતરંગીણી જેમા કાશ્મીરનો

·          ઈતિહાસ્નો વર્ણન કરવામાં આવ્યો છે.

·         પાણીની દ્વારા લખાયેલ સૌપ્રથમ સંસ્કૃત ભાષાનો વ્યાકરણ ગ્રંથ

·          અષ્ટાધ્યાયી

·          યવન આક્રમણોને દર્શાવતો ગ્રંથ – કત્યાયનનો ગાર્ગી સંહીતા

·          શ્રુંગ વંશના ઈતિહાસનું વર્ણન કવિ પતંજલી દ્વારા લખાયેલ

·           મહાભાષ્ય ગ્રંથમાં જોવા મળે છે.

·          હીસ્ટોરીકા પુસ્તકના લેખક – હેરોડોટ્સ જેને ઈતિહાસના પિતા

·           તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

·                               વિદેશીયાત્રીઓનું વર્ણન 

·         ઈતિહાસના પિતા હેરોડોટ્સ જેનું પુસ્તક હિસ્ટોરિકામાં ભારત અને યુનાન  વચ્ચેના સંબધો

·         ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યના દરબારમાં આવેલ સેલ્યુકસ નીકેટરના

·           રાજદુત મેગેસ્થનીઝ દ્વારા લખાયેલ ગ્રંથ – ઈંડીકા  જેમાં ભારતમાં વસ્તીગણતરીનું પ્રથમ પુરાવો મળે છે.

·         યુનાન ટોલેમીએ લખેલ જ્યોગ્રાફીમાં ભારતના બંદરો વિશેની માહિતી પ્રાપ્ત થાય છે.

·         પ્લીનીએ લખેલ નેચુરલ હિસ્ટોરિકામાં ભારતીય વનસ્પતિઓ વિશે લખેલ. 

·         ચંદ્રગુપ્ત બીજાના સમયમાં ભારતની મુલાકાતે આવેલ ચીની મુસાફર   ફહ્યાન (ફો-કવો-કી) જેને મધ્યપ્રદેશ વિશે વર્ણન કરેલ છે.

·         હર્ષવર્ધનના શાશનકાળમાં આવેલ ચીની મુસાફર હ્યુએનસંગ (સી-યુ-કી)

·         ચીની મુસાફર ઈત્સિંગ જેને નાલંદા અને વિક્રમશીલાની મુલાકાત તથા ભારતનાં બૌદ્ધ ધર્મનું વિવરણ કર્યું છે.

·         અરબી લેખક અલબરુની જે મહમદ ગઝનવી સાથે ભારત આવ્યો હતો

·         તેને અરબી ભાષામાં કીતાબ-એ-હિંદ/ તહકીક-એ-હિંદ ( ભારતની ખોજ)